uitstapjes, heftige dagen en afscheid

De eerste nacht voor mama op PCC, voor mij weer een avondje in vertrouwde omgeving: daar hebben we gebruik van gemaakt, een heerlijke nacht van 13 uur geslapen. Daarna zijn we de dag begonnen met een ontbijtje en hebben we samen een rondje op PCC gelopen zodat ik alles kon laten zien.
Eind van de ochtend zijn we richting new market gegaan. Mama’s eerste ervaring met een échte trotro: een gammel busje waar 16 mensen in worden gezet, inclusief kippen die op new market verkocht moeten worden.. Na een paar keer duwen zat de deur dicht en zat ik prima, voor mama was dat nog iets langer wennen.
Op new market hebben we rondgelopen en stoffen gekocht. Behoorlijk warm: de wind van de zee is hier weg, het regenseizoen is bijna over, dus het was ook wel terecht en daarnaast ook weer veel nieuwe indrukken voor mama.. Toen we mooie stoffen hadden uitgekozen voor mama en mij, hebben we nog even een kort rondje bij de groentes gelopen en weer richting de trotro’s gegaan. Dit keer zaten we voorin de trotro: een stuk beter!
Terug bij old market meteen naar de naaier gegaan om de stoffen weg te brengen. Mama gaat een rok maken en ik heb al het stof afgegeven voor de boerenkielen die ik voor dansen laat maken. De man was weer lekker enthousiast en ging meteen aan de slag: vrijdag konden we weer langskomen.
Daarna richting huis gelopen en lekker wat gegeten. Mama was intussen wel toe aan een middagje relaxen, en dat kwam mij goed uit, want ik moest aan school gaan werken, de opdrachten voor stage gaan gewoon door.
Eind van de middag toen nogmaals rustig aan naar de markt gelopen om eten te kopen. Daarna heb ik lekker gekocht voor mama: spaghetti met tonijn. Na het eten was het voor ons beide al wel weer tijd om naar bed te gaan, gezellig samen op een kamer!
Woensdag werd ik al vroeg wakker, dus besloot ik naar mijn eigen plek te gaan en vast te gaan wassen en dan kon mama nog lekker even doorslapen. Om half acht heb ik mama opgehaald om mee te lopen met walking-time en even bij de fysio gekeken. Daarna heeft mama Alice gevoerd, na het eten had ze de handigheid met voeden met handen wel door, haha!
Hierna hebben we zelf gegeten, zoals ik dat tijdens mijn programma ook altijd doe. Daarna zijn we naar new market gelopen en zijn we met de taxi richting Buabeng-Fiema gegaan, waar je apen kan zien. Een mooie weg ernaartoe in een voor mij doen behoorlijk goede taxi, mama vond het toch maar wat eng en was blij om achterin te zitten zodat ze de weg niet zo goed kon zien.
Het laatste stuk was dat maar goed ook, de weg was behoorlijk slecht en smal middendoor een bos, wel weer een mooi gezicht. De taxichauffeur leek er verder ook geen last van te hebben, bij een grote kuil af en toe even remmen, verder vooral voet op het gaspedaal.
We stopte bij aan een rand van een bos in een van de kleinere dorpjes waar we doorreden. Daar werd een man gebeld voor een rondleiding, en zo gezegd zo gedaan, even later kwam er een man aan die ons meenam het bos in.
Al voordat we het bos daadwerkelijk in liepen, hadden we de eerste apen al gezien. Slimme beesten, want ze bleven ons volgen: wij hadden bananen bij ons. Wel heel leuk om er meteen al zoveel te zien, zelfs een moeder aap met kleintje vastgeklampt aan de buik was niet bang om dichtbij te komen.
Het was een leuke rondleiding. De man vertelde veel, het was een prachtig bos om door te lopen en we hebben heel veel apen gezien. Er leven twee soorten apen in dat bos, een makkelijk soort om te zien omdat ze niet bang zijn voor mensen en vooral de bananen die wij meebrengen erg interessant vinden. Een ander soort die bladeren eten en de mensen dus niet uit zichzelf komen opzoeken. Beide hebben we gezien meerdere keren gezien, en volgens onze gids mochten we daar heel blij mee zijn, want dat gebeurde niet zo vaak, erg bijzonder dus!
In de middag waren we weer terug en hebben we eerst even heerlijk gerelaxt. Eind van de middag nog even naar de markt gelopen. Ik had nog stof liggen om een jurk van te laten maken, dus die hebben we naar de naaister gebracht, afwachten tot maandag, dan kan ik hem ophalen! Daarna even boodschapjes gehaald op de markt en lekker (en lekker makkelijk) fried yam meegenomen. Tijdens het eten frisdrank genomen, wat voor mij na twee maanden van (bijna) alleen water echt wel weer even luxe was! Bij het eten gezellig gekletst met de andere vrijwilligers en daarna weer naar het gastenverblijf gegaan om lekker te gaan slapen.
Donderdagochtend werd ik tegen half acht wakker, een gemiste oproep en berichtjes of ik meteen kon bellen als ik wakker was. Dat deed ik dus meteen, want ik wist meteen dat er iets moest zijn. Helaas had ik dit bericht niet kunnen verwachten. Deze nacht, de nacht van woensdag op donderdag, is Daniël, ‘mijn’ special attention kind, overleden.
Aan de telefoon hield ik me groot, maar het kwam als een shock, niet alleen voor mij, maar voor heel PCC. Een lastige jongen, daar zal iedereen het wel mee eens zijn, maar ook een ontzettende vrolijke en behulpzame jongen, aardig voor iedereen. Een behoorlijk machteloos gevoel kwam en ik was ontzettend blij dat mama er precies nu was. De eerste tranen afgedroogd en richting feedingplace gegaan.
Daar was de pastor al en lag Daniël te midden van alle kinderen en care-givers in een mooie kist, die deze ochtend meteen door Albert is uitgezocht. Er werd veel gebeden, heel veel gezongen en muziek gemaakt. Net als de begrafenis waar ik was geweest, liepen ze hier ook om de kist heen. Dit keer bleef ik op afstand, de kist was nog open, en net een beetje rustig geworden door het nieuws wilde ik hem nog niet zien. Na nog meer gebeden en gezang, uiteindelijk toch nog gaan kijken. Ik vind het een eng gezicht en weer een shock dat het echt Daniel was die daar lag, maar ik ben blij dat ik hem nog gezien heb, hij lag er mooi bij.
Veel mensen van de special school kwamen ook naar PCC, in een kring word er dan met iedereen handen geschud. En ook deze mensen liepen om de kist heen. Een docent samen met kinderen van PCC hebben voor het laatst voetbal met Daniel ‘gespeeld’ omdat dat was wat hij het liefst deed. In een kring om de kist heen en toen speelde ze met de bal over. Het was een mooi gezicht en het werd met de Ghanese cultuur en de blije kinderen die niet goed snappen wat er gebeurd maar wel mogen voetballen, een enthousiast en mooi gebaar.
Toen gingen we met z’n alle de bus van de special school in om naar de begraafplaats te rijden. De kist ging in de auto waar Albert en Jeannette in en reden vooraan. De bus was meer dan vol met iedereen die mee wilde. Er werd veel gezongen, de drums werden meegenomen in de bus, dus net zoals als de vorige keer lijkt het of je naar het beste feest van de stad aan het rijden was. Nu weet ik dat ze vol overgaven zingen over hoe mooi het leven is, en hoe goed het moet zijn om bij God te kunnen zijn. Toch zat ik dit keer met een heel ander gevoel tussen de zingende menigte, het verschil tussen de twee culturen en het omgaan met de dood van mensen die je goed kent, is dan een wereld van verschil.
De begraafplaats in tegenover new market, dus de rit duurde niet lang. We stapte allemaal uit, om na een klein stukje op de goede plek te komen, de plek waar Daniël begraven zou worden. Het gat was al gegraven, en de kist werd dan ook meteen in het gat gezakt. In deze cultuur is het belangrijk dat vrouwen met hun hoofd richting zonsopgang worden begraven, mannen moeten dat niet. Dit heeft met het klaarmaken van het eten te maken, wat qua traditie door de vrouwen hier gedaan wordt. Niet iedereen wist meer zeker of dit nu wel zo was, dus de kist werd nog even snel opengemaakt, geconstateerd dat hij goed lag, werd de kist weer dichtgedaan.
Er werd door verschillende mensen mooie woorden over Daniël gezegd. Huilen en lachen ging inmiddels door elkaar heen, huilen voor mannen in deze cultuur is, zelfs voor de care-giver van Daniël, niet gepast, vrouwen daar in tegen huilde heel luid en dit keer ook écht.
Toen pakte Albert voor het eerst de schep, zei nog wat laatste korte woorden, en liet een schep aarde op de kist vallen. Daarna ook Jeannette. Na deze korte en mooie woorden ging het snel, vier mannen pakte scheppen, en binnen een paar minuten was het gat met kist veranderd in een hoop grond: weer een moment waarbij ik dacht: en nu is het echt.. Een moeilijk moment.
Nog een laatste blik, en toen lieten we Daniël daar achter. Binnen vier uur na zijn overleden was hij begraven. Hier verbaasde meerdere vrijwilligers zich over, wij hadden gehoord dat begrafenissen altijd drie dagen duurde in Ghana. Normaal is dat inderdaad ook, hier op PCC is dat alleen anders. Op familie van Daniël hoeven we niet te wachten, want de kinderen hebben geen familie meer, dus iedereen die afscheid moet nemen is er meteen. Daarnaast snapt het merendeel van de kinderen hier niet wat er gebeurd, en moet het programma ook gewoon door gaan. Er is niet meer tijd en er is niet meer tijd nodig: life must go on at PCC …
We stapte dus rond de middag de bus weer in, terug naar PCC. Daar moesten we ons handen wassen bij de poort. Een gebruik in de cultuur, waarin we daarmee de dood van onze handen moeten afwassen.
Terug op de plek waar we ’s ochtends vertrokken waren, werd er nog steeds veel muziek gemaakt en werd er gedanst. Als je als westerse niet wist wat hier vanochtend plaats was gevonden, moet je hebben gedacht dat het feest was: een kwestie van de twee enorm verschillende culturen, daarnaast ook het (weinige) besef van de kinderen. Die wisten de ochtend namelijk al als er iemand overleden is, krijgen we cola. En dat moment kwam bijna en dat was duidelijk merkbaar bij de kinderen. Cola is hier voor de kinderen iets heel bijzonders, want ze alleen op feesten en begrafenissen krijgen.
Om een uur of twaalf kregen we allemaal eten vanuit de keuken, rijst, groente met ei. Ook iets van deze cultuur: op een begrafenis zorg je voor genoeg te eten voor alle gasten. Nog helemaal verbijsterd van wat er die ochtend allemaal was gebeurd, zaten we toen dus met alle vrijwilligers en mama rijst te eten.
Verder ging het programma van de kinderen bijna hetzelfde als alle andere dagen hier. Pool-time was iets naar voren geschoven om daarna nog met z’n alle muziek te maken en te dansen. Wij hebben die middag rustig aan gedaan. Ik was behoorlijk moe van alle emoties, en ook voor mama was het niet niks deze ochtend. Aan een heerlijke douche en een tijdschiftje had ik genoeg deze middag.
Tijdens het avondeten samen met de andere vrijwilligers kunnen praten over deze dag, dat was erg fijn. Esther, een van de care-givers was er ook, die was alleen thuis, de kinderen waren in de tv-room, bang voor de geest van Daniël, ook een sterk gevoel van culturele tradities en geloven. Daarnaast waren Ellen en Teun, haar vriend, aan het eind van de middag na een paar daagjes vakantie aangekomen op PCC.
We hadden ze al op de hoogte gebracht van wat er deze dag op PCC was gebeurd. Bij aankomst werden ze eerst vrolijk ontvangen door de mensen aan de gate, toen werd er voorzichtig gevraagd of ze het al wisten. Vervolgens kwam er een jongetje naar PCC naar hen toe. Die vertelde dat iedereen verdrietig was hier op PCC, maar dat zij dat vooral niet moesten doen, dat was nergens voor nodig, Daniël is dood, maar die was nu op een mooie plek bij God, dus niemand moest meer verdrietig zijn. En dat is ook precies hoe de cultuur in elkaar zit. We hebben een mooie ochtend gehad, waarbij we het leven van Daniël hebben ‘gevierd’, en dan moet je weer door. Wel is het zo dat je drie dagen rauw moet tonen, vooral de care-giver van Daniël. De drie dagen dat een begrafenis in Ghana normaal duurt.
En dat was te merken ’s avonds na het eten toen mama en ik over PCC naar het gastenverblijf liepen. Er hing een sombere sfeer, bijna oncomfortabel om nog over PCC te lopen. Veel care-givers waren rond het huis waar Daniël heeft gewoond, de care-giver van Daniël zat in een gedoken, als een klein jongentje tegen de muur aan gedrukt: een behoorlijk verdrietig gezicht.
Ik ontzettend moe van deze dag was toen heel blij dat ik samen met mama naar bed kon gaan, ontzettend blij dat zij er vandaag bij was en dit echt met mij samen heeft meegemaakt. Het is een fijn idee dat we vandaag hetzelfde hebben meegemaakt en dat mama heeft gezien hoe dat hier dan écht gaat.
De volgende ochtend was mama al vroeg wakker, ik werd ontzettend moe wakker, waarschijnlijk nog alle emoties van gister. Toch naar walking-time gegaan, want vandaag was het programma weer gewoon hetzelfde. Ik samen met Yaayaa gelopen die vrolijk zwaaiend naar me toe kwam, mama gezellig met Sjalomina gelopen.
Daarna een heerlijk ontbijtje, Ellen en Teun waren naar de markt gelopen om vers egg-bread te kopen: heerlijk! Om negen uur ben ik gestart met mijn eigen programma, die zou vandaag samen met mama doen. Samen met Yaayaa, die ik altijd het eerst heb, naar de snoezelroom gegaan. Met z’n drieën met de belleblaas en bal gespeeld, erg leuk!
Daarna Amma gaan opzoeken, die was op school en had zoveel plezier in het sporten, dat ik besloot te gaan kijken op de school en Amma lekker te laten sporten. Het was erg leuk om te zien, er was één docent, de docent die bij de begrafenis ook ging voetballen, heel enthousiast met de kinderen en betrok ook alle kinderen in het spel, super om te zien.
Toen met mama een rondje over PCC gelopen en de workshops laten zien, waar het ook rustig was omdat sommige van de workshop op vrijdag ook gaan sporten. Toch even een beeld kunnen vormen van hoe het daar gaat, dus dat was leuk.
Daarna ‘pauze’, ik was nog steeds behoorlijk moe, daarom besloten we de rest van de dag rustig aan te doen en mijn programma te laten voor wat het is. We zijn toen lekker bij het verblijf van mama wat gaan lezen: even bijkomen.
Om een uurtje of één zijn we toe gaan eten en zijn we naar de markt gegaan om naar de naaier te gaan. Mama’s rok was klaar en mooi! Ook mijn kiel zag er goed uit. Toen kwam het moeilijkste: de schets moest op de kiel komen. Dat was met een krijtje op stof toch wel een ander verhaal dan potlood en papier. Maar ook wel weer heel leuk. Samen hebben we een tijd in de shop gezeten alsof we daar aan het werk waren. De man zal ons niet aannemen, want na een uur waren we een keer klaar, maar wij hadden een leuk ‘uitstapje’ gehad. Nu afwachten tot maandag om het eindresultaat te zien, behoorlijk spannend vind ik!
Daarnaast zijn we naar de ‘beauty-salon’ gegaan: een partytent opgezet op de markt waar je je voeten en handen kan laten masseren en je nagels mooi kan laten maken. Een echt moeder-dochter uitstapje dachten wij zo. En alleen al tussen de rijkere Ghanese vrouwen zitten was al de moeite waard. Wij moesten om hun lachen om hoe ze deden, en zij vonden twee ubruni’s in de shop weer om te lachen. Een leuke ervaring!
Terug was het alweer feedingtime, typisch Ghanees eten deze avond. Voor mij al een normale geur, mama deed toch maar een paar stappen van de tafel, want voor haar was het een behoorlijk heftige geur.
Na het eten namen we afscheid van Ellen. Normaal word er dan een feest gegeven om afscheid te nemen, maar binnen drie dagen na het overleden was het niet gepast een feest te geven, maar werd er in kleiner gezelschap toch afscheid genomen en werd ze bedankt.
De tafel werd gedekt met het ‘gouden’ tafelkleed, en met een paar care-givers en een paar kinderen waar Ellen veel mee gewerkt had, gingen we aan tafel zitten. We begonnen met een gebed, waarna we een lied zongen: natuurlijk ondersteund met drums. Een paar leuke speechen, zelfs twee kinderen die haar op eigen wijze in een ‘speech’ bedankte. Nog een lied, drums en er werden cadeaus aan Ellen gegeven en voor allemaal hadden ze koekjes, voor de kinderen die erbij waren natuurlijk een groot feest!
Daarna verplaatste we met de vrijwilligers en ‘aanhang’: mama en Teun met Albert en Jeannette naar het restaurant. We waren allemaal uitgenodigd om daar met z’n alle te komen eten. Erg lekker eten: fried rice, groente en kip en erg gezellige gegeten, de gezellig groep ga ik zeker missen, we hebben veel gelachen!
Na het eten nog gezellig blijven zitten met de luxe van koekjes en frisdrank. Een gezellige avond waarbij we net op tijd voor een heftige regenbui veilig binnen in mama’s kamer waren om lekker te gaan slapen.
Zaterdag waren we vroeg wakker, genoeg tijd om eerst lekker te luieren om daarna cornflakes te gaan eten, onze beide buiken waren door al het eten aan het protesteren, dus dit lijk ons een veilige optie voordat we een dag weg gingen..
Om tien uur vertrokken we met z’n zessen naar de watervallen van Kintampo, twee gastvrijwilligers, Martijn, Thomas, mama en ik. Eerst richting Techiman, waarbij de taxichauffeur onderweg voorstelde om ons door te brengen, omdat we verdeeld zaten in twee auto’s eerst naar Techiman gereden, daar uiteindelijk in overleg toch weer in dezelfde taxi gestapt en met een prima deal richting de watervallen gegaan.
Het was nog ongeveer anderhalf uur rijden. Voor mama die de afstanden in Nederland gewend is een behoorlijk stukje, ik had al helemaal niet meer in de gaten dat het anderhalf uur rijden was. Een mooie rit over een heel goed stuk weg, met veel groen en kleine dorpjes. Leuke ritten om te rijden en lekker rond te kijken vind ik altijd.
Aangekomen bij de watervallen, zie je eerst een rand van een soort bos. Door de bord wisten we hoe we moesten lopen, en na een kort, maar leuk stukje door het bos met op de achtergrond al het geluid van stromend water, kwamen we bij de eerste waterval: een mooie waterval in een soort bocht met veel groen eromheen, de eerste foto’s verder dus gemaakt en toen liepen we door naar de tweede.
De tweede was een kleine, deed me denken aan watervalletjes die wij als kinderen wel eens zelf maakte op vakantie. Natuurlijk was hij een stuk groter, maar door al het groen en een omgevallen boom konden we het ook niet zo heel goed zien. Toch een mooi gezicht, maar op naar waterval drie.
Weer een stuk door het bos gelopen en toen kwamen we bij een ontzettend grote trap uit, die moesten we helemaal naar beneneden lopen, maar het was de moeite waard! Al tijdens het traplopen zag je stukjes van de waterval, een ontzettend brede en hoge waterval met heel veel groen erlangs.
Toen we beneden aankwam was het behoorlijk rustig, dat veranderde even later met zaterdagscholen: scholen voor de ‘rijkere’ kinderen die leuke en leerzame uitstapjes maken op de zaterdag. Ook gezinnen met de grootste en mooiste camera’s kwamen hun kindjes op de foto zetten met deze mooie achtergrond.
Mama en ik hebben ons prima vermaakt door het kijken naar dit hele gebeuren. Grappig om te merken dat je ook bij deze toch beter opgeleiden en rijkere mensen toch nog heel bijzonder bent: er kwamen dan ook regelmatig mensen naar ons toe om ons een hand te geven en af en toe draaide de camera van de watervallen, plots onze kant op!
Prima vermaakt de hele middag met het kijken naar de andere bezoekers en ik nog even met mijn benen het water in geweest. Maar in Ghana is het als vrouw niet goed om je vanaf je knie ontbloot te zijn en alhoewel er duidelijk verschil was met deze mensen, jongens en meiden konden hier hand in hand lopen, sommige meiden ook het water in met korte broekjes etc, voelde ik me niet echt geroepen om als blanken in mijn bikini rond te gaan lopen…
Toen de taxichauffeurs wat onrustig werden, die blijven altijd bij je als ze op je wachten, bleek het al tegen het eind van de middag te zijn, dus behoorlijk tijd om te gaan. Nog heerlijke ijsjes gekocht en lekker opgegeten en toen de taxi’s weer in die ons naar Nkoranza hebben gebracht.
In Nkoranza boodschapjes gedaan voor mama voor de terugreis. En toen alweer net op tijd voor een regenbuitje binnen. Het is duidelijk merkbaar dat de laatste regen nog even naar beneden moet! Tijdens de regen hadden wij mooi tijd om mama’s tas in te pakken.
Daarna hebben we met z’n negenen bij ons gegeten: de twee gastvrijwilligers: Lisa en Jackie, Thomas, Martijn, Simon, Ellen, Teun, mama en ik. Super gezellig met zoveel aan de tafel en ook heerlijk gegeten. Ellen had plantane met saus gemaakt omdat wij dat beide erg lekker vinden dus wilde eten met mama en Teun en de jongens hadden pannenkoeken gemaakt. Veel gegeten, veel gelachen, gezellig gepraat en toen afscheid genomen van mama, die gaat morgenochtend namelijk richting Accra reizen.
’s Avonds dus het laatste nachtje gezellig samen in het gastenverblijf, Ghanees laat naar bed gegaan, maar prima geslapen beide. ’s Ochtends de wekker gezet om de laatste dingetjes in de tas te doen en daarna nog ontbeten. Ik heerlijk een pannenkoek, er was natuurlijk veel te veel overgebleven, mama veilig een sneetje brood en wat thee: het Ghanese eten en bereiding ervan is echt even wat anders voor je buik…
Rond kwart over acht liepen we naar boven naar het restaurant om te wachten tot Jeannette en Albert ook klaar waren, toevallig moesten zij ook vandaag naar Accra om daar de laatste dingen te doen en morgenavond te vliegen. Mama was wat aan het twijfelen hoe terug te gaan naar Accra toen het aanbod van meerijden kwam, super! De spullen dus bij Albert en Jeannette in de auto, afscheid nemen, en toen reden ze net na half negen de poort uit: dag mamaaaa, goede reis!!
En toen was ik weer ‘alleen’ op PCC na een super leuke maar ook heftige week. Nog steeds een beetje moe (en toch ook een beetje verdrietig: ik ga mama wel weer missen!) nog lekker mijn eigen bed nog even ingegaan. Daarna weer een ‘echte zondag’: wat ‘zondagse taakjes’, lekker lummelen en heerlijk gerommeld in mijn kamer. Mama had allemaal kaarten meegenomen van ‘achterblijvers’, die hebben ook allemaal een plekje gekregen: het wordt dus nog steeds, steeds meer míjn kamer.
‘S middags weer eens een spelletje gedaan met Thomas en Martijn: dat was alweer lang geleden. Daarna samen met Simon voor iedereen gekookt. Twee verschillende (en heel lekkere) Ghanese sausen met spaghetti: de keuze van Ellen, die mocht kiezen voor haar laatste avond hier. Het was een gezellig laatste avondje met deze samenstelling van vrijwilligers!